zondag 22 oktober 2017

Cordwainer Smith - Heren en knechten (MSF 33)


De Oost-Aziëdeskundige en psycholoog Paul Myron Anthony Linebarger (1913-1966) wilde zijn wetenschappelijke werk en zijn sciencefiction strikt van elkaar gescheiden houden. Daarom koos hij een pseudoniem. Soms kun je iemands karakter aardig reconstrueren vanuit zo’n pseudoniem: in dit geval bestaat hij uit twee klassieke, geschoolde handvaardige beroepen. Een cordwainer (in het Oud-Nederlands: cordewanier) is een schoenmaker die werkt met cordovan leer. In Nederland hebben we de zeldzame achternaam Corduwener. Een smith is vanzelfsprekend een smid. Hier is iemand die staat voor tradities, eerlijk handwerk, afwezigheid van pretenties.

De sciencefiction die hij schreef was allesbehalve traditioneel. Hij schept een volstrekt unieke toekomstgeschiedenis die nogal haaks staat op het rechtlijnige denken van de meeste sciencefictionschrijvers.  Dit redelijk door Max Schreuder vertaalde boek (één keer een “de-mensen-die-is”-fout) bestaat uit vijf verhalen, sommige behoorlijk lang. Het doet daardoor denken aan het boek Vreemde Verwanten van Philip Jose Farmer. De thematiek is echter geheel anders.

Het eerste verhaal, Moeder Hitties Kleine Kitties (1961), gaat over een beroepsdief die de rijkdom van een planeet probeert te stelen maar daarbij op een zeer bizarre manier om het leven komt: elektrisch versterkte telepathische gedachten van speciaal daartoe gekweekte krankzinnige nertsjes. Wilde fantasie, ik houd daar in principe wel van.

Het tweede verhaal blijkt de ruggengraat van het hele boek te zijn. De dode dame in de Onderstad (1964) telt 110 pagina’s. Het beschrijft als een quasi wetenschappelijke historische studie de revolutie van de ondermensen van een aantal eeuwen terug. Dieren, voorzien van menselijke trekken, worden door twee roosterfouten in de maatschappij, de heks Elaine en het hondenmeisje D’joan, samen met een reeds lang overleden wijze vrouw wier persoon in een computer is opgeslagen, opgewekt tot een revolutie om hun rechten als mens te verwerven. De revolutionaire actie zelve mislukt, in zoverre dat bijna iedereen ter dood wordt gebracht, maar slaagt omdat er nadien inderdaad een kentering zou komen in de verhouding tussen heren en knechten. Ik vond het een lastig verhaal omdat ik ten eerste niet zo van de fantasy-achtige sfeer ervan hield, maar bovendien was deze fantasie ook nog eens messianistisch en new-age.

Veertig bladzijden duurt het derde verhaal De dronken boot (1963), ook weer een verhaal dat zogenaamd naderhand verteld is, en waarin gerefereerd wordt aan voetnoten van historici en dergelijke. Dit verhaal vertelt hoe Rambo, daartoe gedwongen door een Heer, leert om op eigen gelegenheid, zonder ruimteschip dus, door de intergalactische ruimte te reizen en iedere plaats in het universum in een fractie van een seconde te bereiken. Het verhaal had niet veel kop of staart, maar ik neem aan dat het essentieel was om de toekomstgeschiedenis van Cordwainer Smith verder op te bouwen.

Cordwainer Smith
De ballade van C'Mell (1961) kun je opvatten als een soort samenvattende voortzetting van het lange tweede verhaal. Deze keer is het niet het hondmeisje D’joan, maar de katgeisha C’mell wier menselijkheid wordt getest door een rechtbank. Maar één van de Heren is op haar hand en hij weet haar waardevolle gegevens te verschaffen die bijdragen aan de uiteindelijke emancipatie van de ondermensen. Al deze verhalen gaan uiteindelijk over de relatie tussen (bio-)wetenschap en ethiek.

Het boek eindigt met Een planet genaamd Shayol (1961), een tamelijk gruwelijk verhaal over een planeet waar de zwaarste misdadigers naartoe gestuurd worden om de rest van hun leven in pijn te slijten. Maar de straf is heel dubbelzinnig. Op de planet woont een levensvorm, de dromozoa, die met de allerbest denkbare bedoelingen levend materiaal voozien van extra organen, ledematen of andere verbouwingen, waar de mensheid als geheel alleen maar profijt van kan hebben, maar welk proces wel een voortdurende, danteske marteling oplevert voor de veroordeelden. Uiteindelijk wordt de strafplaneet opgeheven, wanneer blijkt dat de machthebber ook onschuldige kinderen naar deze strafkolonie heeft gestuurd.

De toekomstgeschiedenis in dit boek is geen plezierige en Cordwainer Smith’s schrijfstijl is zeer ongebruikelijk en vreemd. Ik moet bekennen dat het met een zekere zucht van opluchting was dat ik dit boek afsloot.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten