woensdag 23 augustus 2017

Philip Jose Farmer – Vreemde verwanten (MSF 30)

Enigszins gewaagd voor zijn tijd was Philip Jose Farmers verhalenbundel Strange relations uit 1966, waarin de mogelijkheden van intergalactische seksuele relaties uitgewerkt werden. Bij herlezing komt het me allemaal niet zo spannend meer voor, maar ik herinner me vaag dat ik het, toen ik het begin zeventiger jaren voor het eerst las, bepaald een controversieel boek vond.

Deze redelijk maar ietsjes houterig en niet helemaal foutloos (bijvoorbeeld: “wat het ook zei”) door Elisabeth/van Leent-Sieburgh vertaalde bundel bestaat uit vijf lange verhalen die telkens een “casus” presenteren.

Het eerste verhaal, getiteld Moeder, beschrijft hoe een seksueel enigszins gefrustreerde jongeman en zijn moeder, die hem volledig domineert, op de verre planeet Baudelaire door twee inheemse molluskachtige moederwezens in haar baarmoeders opgesloten worden. De moeder overleeft het niet, maar Eddie wordt uiteindelijk onderdeel van het voortplantingsproces van zijn gastmoeder.

Het tweede verhaal, Dochter is een soort à propos bij het eerste. Het speelt weer op de planeet Baudelaire, maar nu is het een kind van het moederwezen en Eddie, dat door haar vader onderwezen wordt in overleving, op een manier die tot dat moment op de planeet onbekend was. Na enige tijd begint de lezer te vermoeden dat we hier met een bewerking te maken hebben van het sprookje De wolf en de zeven geitjes, wat aan het eind dan ook in “otjespee atijnlee” (potjeslatijn) onthuld wordt. Dit verhaal komt tot nu toe het dichtst bij wat ik gezellige Amsterdam-Westessef noem en is mijn favoriet uit deze bundel.

Het derde verhaal Vader is de spil van het boek. Met zijn ruim honderd bladzijden is het eigenlijk een korte roman geworden. Erin wordt beschreven hoe een schip strandt op de verre planeet Abatos, een ware Hof van Eden, waar een buitenaards wezen aanvankelijk zeer overtuigend pretendeert God te zijn. Aan boord van het schip raken twee passagiers, Bisschop André en pastoor Carmody, in een verhit debat omtrent de ware aard van het wezen, totdat blijkt dat het wezen, zich noemende Vader, een leugenachtig en kwaadaardig schepsel is. Het kost de bisschop het leven, de padre, met meer levenswijsheid behept, komt als triomfator tevoorschijn. Kwesties als oerzonde, seks, het eeuwige leven etc. komen aan bod. Als theologische sciencefiction is dit geen slecht verhaal, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat het, zoals wel vaker gebeurde bij verhalen uit deze periode, in zekere zin als prototype heeft gediend voor latere, veel beter uitgewerkte dito verhalen.

Philip Jose Farmer
Verreweg het zwakste verhaal is Zoon, waarin een man met een moedercomplex gevangen wordt door een volledig geautomatiseerde, van AI voorziene, vrouwelijke communistische onderzeeboot van de vijand. Hij is haar te slim af, doorziet haar leugens, ontsnapt  en is meteen van zijn moedercomplex af. Ongeveer rond diezelfde tijd schreef Larry Niven een kort verhaal over een intelligente raket met ogenschijnlijk psychosomatische klachten, getiteld Becalmed in Hell, dat zoveel beter was dat het eigenlijk geen vergelijking meer is. Het is duidelijk: Farmer was een der laatsten van de oude garde, Niven één der eersten van de nieuwe. In de zestiger jaren was er een machtsgreep bezig die zou af gaan rekenen met de klassieke sciencefiction.

Het laatste verhaal, Mijn zuster d’r broer toont dat eens te meer aan. Hier hebben we een verhaal over een aantal zeer ingewikkelde symbiotische levensvormen en voortplantingswijzen die voor de huidige lezer paradoxaal tegelijkertijd een beetje te simpel en nogal vergezocht is. Het is zeker een onderhoudend verhaal, met trouwens ook weer een forse dosis theologie erin verwerkt, maar vergeleken bij de veel subtielere symbioses die moderner schrijvers ons hebben voorgetoverd, voldoet het verhaal eigenlijk maar ternauwernood.

Eén ding aan dit boek is nog heel vreemd: ik heb een zeer levendige herinnering aan een bepaalde scène uit dit boek dat ik vijfenveertig jaar geleden gelezen heb. Ik kan me zo de setting en de sfeer voor de geest halen. Maar hoe levendig die herinnering ook moge zijn: de scène komt niet voor in het boek!

Geen opmerkingen:

Een reactie posten