Robert Silverberg - Twee sterren (MSF 52)

Thorns uit 1967, in een slordige vertaling van Hans Hom onder de titel Twee sterren in 1972 door Meulenhoff uitgegeven, is een literair bedoeld sciencefictionsprookje geworden. Het is niet bepaald zware kost en psychologisch komt het ook niet ieder moment even overtuigend over.

Het verhaal: een zwaar beschadigde man en een behoorlijk beschadigde jonge vrouw, respectievelijk Minner Burris en Lona Kelvin, worden door miljardair en entertainment-producent Duncan Chalk bij elkaar gebracht voor wat toch op geen enkele andere manier geïnterpreteerd kan worden dan een realityshow. Chalk leeft letterlijk van de ellende van anderen. Hij absorbeert hun ongeluk en voedt zich ermee.

Minner Burris is een sterrenreiziger die op de planet Manipool in handen gevallen is van vertegenwoordigers van de plaatselijke levensvorm, die hem chirurgisch veranderd hebben. Hij is een monster geworden en leeft in isolement omdat hij de medemens niet langer onder ogen wil komen. Lona Kelvin is een 17-jarig meisje, honderdvoudig moeder maar tegelijk maagd. Ze heeft haar eicellen af moeten staan voor reageerbuisbevruchting en het is haar niet toegestaan haar kinderen (allemaal bij de zelfde spermadonor) te zien. Dat heeft van haar een eenzaam meisje gemaakt met zelfmoordneigingen.

Om over hun ellende te kunnen beschikken, belooft Chalk beide verliezers datgene wat het allerbelangrijkste voor hen is: een hersentransplantatie naar een nieuw, gaaf lichaam voor Burris, de beschikking over twee van haar baby’s voor Lona. Als tegenprestatie moeten ze een stel gaan vormen. Ik voelde me niet op mijn gemak bij het verschil in zwaarte van de pijn van de twee. Maar ook in andere opzichten is er geen gelijkwaardigheid ontstaan.

Silverberg heeft weinig moeite gedaan om de twee protagonisten sympathiek te maken. De pijn, woede en verdriet van Burris laat de lezer al gauw onverschillig, en de ledige onnozelheid van Lona gaat steeds meer irriteren. Silverberg had bepaald geen smetteloos blazoen waar het vrouwenzaken betrof en in de zestiger en zeventiger jaren werd hij geregeld beschuldigd van seksisme. Zijn weergave van de eenvoudige jonge vrouw Lona zou heden ten dage niet meer door de beugel kunnen. Maar, zoals reeds opgemerkt, er is ook een zuiver verhaaltechnisch bezwaar: doordat de twee mensen in geen enkel opzicht elkaars gelijken zijn, blijft de hele premisse van een mediarelatie met veel diepe pijn als het ware enigszins in de lucht hangen. Geen moment voelde ik me betrokken bij het doen en laten van de twee, tijdens hun uitgebreide tournee.

Na enige tijd en vele conflicten en ruzies en teleurstellingen in elkaar ontdekken ze dat het Chalks bedoeling nooit geweest is ze te geven wat hun beloofd is. Samen trekken ze op naar Chalks hoofdkwartier en vernietigen hem met hun positieve gedachten. Dan vertrekken ze naar Manipool om te vragen of de wezens Lona ook willen veranderen.

Het dunne boekje deed me een beetje denken aan Jammer van de Aarde van Ernest Hill, dat ook gaat over een stelletje dat het uiteindelijk wint van de massamedia. Het boekje is doorspekt met aanwijzingen dat Silverberg een zeer belezen man is. Dat is prima, maar echt veel gravitas krijgt het romannetje er niet door.

A.E. Van Vogt - Tijd van Leven (MSF 51)

Na een pauze van een half  jaar keer ik weer terug bij de M=SF-serie. Ondertussen heb ik allerlei andere boeken gelezen en de lijst van te lezen boeken groeit alleen maar. Zoveel boeken, ach!, en zo weinig tijd nog. Waarom dan mijn tijd verknoeien met deze reeks? Goeie vraag eigenlijk. Ik weet het niet. Misschien ben ik wel niet goed snik.

Tijd van Leven (Quest for the Future, 1970) werd in 1972 als het 51ste deel van de reeks uitgebracht. De vertaling werd verzorgd door Mieke Groot, onder de naam van Mieke Meuldrager-Ezelin. Het niveau van haar vertalingen wordt allengs wel wat hoger, maar ik vind het nog steeds niet altijd een feest om haar te lezen.

Van Vogt had een lange periode achter de rug waarin hij niet publiceerde: hij had het te druk met zijn werk voor de Scientology-organisatie van L. Ron Hubbard. Van Vogt was een trouw volgeling van het eerste uur. Toen hij zijn stilzwijgen verbrak met onderhavig werkstuk, was hij meer dan een decennium stil gebleven.

Echt nieuw werk is dit boek niet. Het is wat in vakkringen bekend staat als een fix-up: een nieuwe roman samengesteld uit oudere korte verhalen en novelles. In dit geval de drie langere verhalen alle gepubliceerd in Astounding Science Fiction: Film Library (juli 1946), The Search" (januari 1943) en Far Centaurus (januari 1944).

Het resultaat is een ietwat benepen romannetje, geschreven in een onhandige, hier en daar zorgelijke taal die nogal ouderwets aandoet. Zoals ik bij een eerdere bespreking al schreef: Van Vogt straalt weinig schrijfvreugde uit. Zijn houterige taal lijkt welhaast opzettelijk zo armoedig mogelijk gemaakt te zijn. Zoals wel vaker in deze reeks, kan ik niet helemaal zeker weten of dat zorgelijke en onbeholpene nu van de auteur komt of van de vertaalster, maar gezien het feit dat de bulk van deze roman gedurende de Tweede Wereldoorlog als pulp is geschreven, heb ik er wel zo mijn gedachten over.

A. E. Van Vogt

Waar gaat dit boekje over? Peter Caxton, een onsympathieke natuurkundeleraar uit de tweede helft van de 20^e eeuw raakt door zijn hebzucht betrokken bij de activiteiten van een groep tijdreizigers. Hij raakt allerlei futuristische uitvindingen op het spoor, zoals een projector die de inhoud van films naar believen kan veranderen in beelden uit de toekomst (en, naar later blijkt een tijdmachine is). Hij neemt de projector mee om hem uit elkaar te halen en te bestuderen. Als hij daarop in het ziekenhuis wakker wordt, is hij zijn geheugen kwijt. Hij reconstrueert zijn afgelopen weken en ontmoet Selanie, een meisje uit de toekomst naar later zal blijken, en de dochter van Claudan Johns, een machtige Bezitter. Bezitters zijn een soort time-lords.

Caxton wordt naar 2083 getransporteerd, waar hij de werkelijkheid ervaart van wat hij op de films gezien heeft. Hij ontdekt een enorm gebouw, dat het Onsterfelijkheidspaleis blijkt te zijn. Hij ontdekt getrouwd te zijn met Selanie. Dan wordt Caxton weer teruggeworpen naar 1970.

Hij voegt zich bij de bemanning van het eerste interstellaire ruimteschip in een poging terug te keren naar 2083, maar dat plannetje faalt. Als ze honderden jaren later aankomen op Alpha Centauri is de mensheid daar allang. De reistijd Aarde-Centauri is teruggebracht naar een luttele drie uur.

Ik raak als lezer een beetje de draad kwijt, maar in de volgende episode zijn we plotseling in het Amerika van 1653, nadat Caxton als verstekeling in de caravan van Selanie (op dat moment nog niet met hem getrouwd) en haar vader is meegereisd. Johns legt de werking van de filmprojector uit. Doordat hij de projector uit elkaar gehaald had, had Caxton het tijdreizen in de war gegooid. Daarna keren ze terug naar 2083. Door al dat getijdreis zijn er nu twee versies van Selanie en Caxton, die aan het eind samengevoegd worden (zodat er nog maar één tijdlijn bestaat). Maar eerst moet er nog worden teruggekeerd naar 1979, door een nauwe koers om een vrijgezel-ster (ik vermoed een soort zwart gat). Daarna reizen ze naar 14 november 9812, het einde van de tijd (maar niet heus).

En dan is, God zij intense dank, het betrekkelijk dunne boekje eindelijk uit. Ik ben in het algemeen niet zo iemand die per se in culturele ontwikkelingen ook daadwerkelijke verbeteringen wil zien: ik geloof niet dat moderne romanschrijvers beter schrijven dan Turgenev of Flaubert, maar ik ben bereid voor de sciencefiction een uitzondering te maken. Ik ben ervan overtuigd dat de moderne sciencefiction, zeg maar vanaf 1970, aanmerkelijk beter geschreven en geplot is, en een veel betere psychologie en sociologie bevat dan de romans uit de zogenaamde “Gouden Eeuw” van het genre.