Dat is wel heel opmerkelijk: twee opeenvolgende deeltjes uit de M=SF reeks zijn allebei geschreven door Britse auteurs en spelen allebei in Afrika. Het zijn ook allebei dystopieën: ongemakkelijke of ronduit angstaanjagende toekomstvisies. Toch zijn er grote verschillen te ontdekken tussen Aardewerk van Brian Aldiss en De kristallen aarde van J.G. Ballard. Aldiss is au fond een optimist, Ballard een pessimist.
Net als de vorige Ballards is deze roman zeer houterig vertaald door Mieke Groot, wederom onder het pseudoniem Mieke Meuldrager-Ezelin. Waarom zij dat onhandige Nederlands nu juist aan dit specifieke pseudoniem koppelt, snap ik niet goed. Haar onder andere schuilnamen verschenen vertaalwerk is weliswaar nergens echt hoogstaand, maar nooit zo knullig als hier. Is het een overdreven respect voor de grote literator Ballard? Of is Ballard zelf eigenlijk gewoon een onhandige schrijver? Laat ik maar weer eens iets citeren:
Sanders nam aan dat hij over de weg naar zijn missiepunt was vertrokken. Maar toen hij aan Radek vroeg waarom ze niet over de weg naar Mont Royal gingen, vertelde de kapitein hem dat de weg was afgesloten.
Drie keer achter elkaar “de weg”. In het Engels stond er:
Sanders assumed that he had left for his mission by road. However, when he asked Radek why they were not approaching Mont Royal by the highway the captain told him that the road was closed. Eén keer een highway ingevoegd, zoals dat hoort. Of wat dacht u van dit hier:
’Bent u niet in orde?’
‘Helemaal niet.’
Uit de context moet blijken dat de aangesproken persoon juist wél in orde is. Ook hier heb ik even het Engels erbij gehaald. Er stond:
Are you unwell?
Not at all. Hm, denk ik dan.
Stay low (hou je gedekt) wordt vertaald als Blijf laag. Ik ben bang dat de schuldige dus toch echt Mieke Groot is en niet J.G. Ballard. Ik heb in het verleden vaak genoeg betoogd dat een vertaler vooral een goede beheersing dient te hebben van de doeltaal, dat is de taal waarin vertaald wordt, maar vanzelfsprekend is een degelijke kennis van de brontaal ook onontbeerlijk.
 |
| J. G. Ballard |
Maar goed, waar gaat het boek over? In een, zoals gezegd dystopische wereld lopen in de tropische hitte echte mannen rond, met revolvers en boten: lone wolfs gekleed in kaki. Ik ben geen grote fan van Ballard, maar zijn romans maken wel altijd nieuwsgierig. Tot nu toe werd die nieuwsgierigheid maar schamel bevredigd, vooral ook omdat die onsympathieke Ballard zelf zo vreselijk in het beeld bleef staan, maar in dit deel wordt, althans in het begin het verhaal zelf wat meer ademruimte gegeven en dat is positief, ook al is de meegeleverde wetenschappelijke verklaring voor alle rampspoed weer erg onbevredigend.
Wat is, na de droogte en de hitte en wateroverlast van de eerdere twee delen, deze keer de natuurramp? Dat is waarachtig nog niet zo makkelijk te omschrijven. Kort gezegd valt de wereld ten prooi aan een, door het opraken van de tijd veroorzaakte, kristallisatie. Ja, ik ben het met u eens.
De bedoeling was dat deze kristallisatie de meest fantastische, psychedelische, zestigerjaren lichteffecten zou opleveren in een ijskoude, tropische jungle, maar helaas. Alles is zodanig flets beschreven dat ik me voortdurend eraan moest herinneren dat de effecten verbijsterend en geestverruimend bedoeld waren.
Die kristallisatie is trouwens niet een proces dat zich beperkt tot de aarde, het vindt plaats in het gehele universum. Wat hierbij bijzonder zwak overkomt is het feit dat de mensheid de kristallisatie in het heelal gelijktijdig ziet plaatsvinden: hele sterrenstelsels veranderen in kristal. Wie even de tijd neemt om na te denken over afstanden en de lichtsnelheid, komt al gauw tot de conclusie dat het verschijnsel dus vanuit een buitengewoon aardecentrale optiek geschreven is. Hoe bijzonder dat twee miljoen jaren geleden Andromeda, maar 35 miljoen jaar geleden een ander sterrenstelsel begon te kristalliseren, zodat de eerste tekenen ervan op aarde precies zichtbaar zouden worden op het moment dat het virus (Ballard ziet het als een soort kosmische lepra) zich op de aarde ook vertoont.
Uiteindelijk ontaardt het verhaal toch weer in iets banaals met die nare echte mannen in hun kaki kleren, en met geweren en vrouwen. Net als in de andere twee themaromans van Ballard hebben we te maken met een eenling die tegen beter weten in een reis onderneemt, ergens aankomt en dan zijn ondergang tegemoet gaat.
Wat mij betreft zijn de verwachtingen uit het begin toch weer niet waargemaakt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten