Philip José Farmers korte roman, of beter: novelle, getiteld Inside
outside (1964), is in 1967 vertaald door Irene Zuidervaart. Dit is het enige boek dat
ze ooit vertaald heeft en zo te zien is ze niet een van de vele pseudoniemen
van Mieke Groot. Ik vind het een beetje geheimzinnig dat het hierbij gebleven is, want zo slecht is die
vertaling niet. Ze heeft het er in deze ondankbare tekst heel redelijk vanaf gebracht, op één zeer in het oog vallend
moment na: er zit in deze roman namelijk één reusachtig vertaalconflict: de
hoofdpersoon heet Jack Cull. Zijn vroegere geliefde noemt hem bij wijze van
belediging in het Engels Jackall, “jakhals”. Ook in de rest van het boek is hij
een figuurlijke jakhals. Hoe ga je dat oplossen? Bizar genoeg heeft de vertaalster
besloten het helemaal niet op te lossen. Ze handhaaft enerzijds de naam Jack
Cull en laat vervolgens de vrouw zeggen: ‘Jack Als’. En wij lezers moeten het
allemaal dan maar snappen! Ik zou er waarschijnlijk voor gekozen hebben om dan
in vredesnaam de achternaam van de held ook maar te vertalen: Jack Halls of
iets dergelijks.
Binnenste
Buiten
is een vreemd boekje geworden. Farmer is een sciencefictionschrijver die vaak
seks en religie in zijn verhalen stopt en hij is niet wars van een beetje
incorrectheid. Zo ook hier: Jack en zijn medeburgers leven in de Hel.
Letterlijk: ze zijn gestorven en wakker geworden in de binnenkant van een sfeer
met een kleine zon in het midden en een surrealistische bureaucratische
maatschappijstructuur. Er lopen ook demonen rond en alle mensen zijn naakt.
Iedereen wordt voldoende gevoed en wie sterft is enige uren later weer in
leven. Een zekere X (een allusie op Jezus Christus?) haalt de lijken op en
brengt ze weer levend terug.
 |
| Philip José Farmer |
Jack gaat op onderzoek uit naar
de diepere structuur van de Hel. Dat doet hij met twee merkwaardige
reisgenoten: de Russische schrijver Dostojevski (in het boek blijft het bij
Fyodor, maar het is duidelijk wie hier bedoeld wordt) en Jacks al eerder
genoemde ex-vriendin Phyllis. Hun beider rol blijft onduidelijk. Phyllis is niet
veel meer dan het standaard “vrouwtje”, dat enkels verzwikt, schreit en
wanhoopt en zich aan de held vastklampt (veel emancipatie is er nog niet aan te
treffen in het Amerika van 1964) en Fyodor is een lichtelijk hysterische
godsdienstdweper. Nu was Dostojevski dat vast en zeker, maar wat voegt de nogal
ingewikkelde theologie van deze Russische schrijver toe aan het verhaal?
Helemaal niets, want die theologie ontbreekt geheel. Mij lijkt het verschijnen van Dostojeski in het boek dus niks
anders als een betekenisloze gimmick. Ondertussen heeft Farmer alle drie de
hoofdpersonen zodanig onsympathiek en oninteressant gemaakt dat het mij als lezer volkomen koud
laat wat er met hen gaat gebeuren.
De beschreven reis door de
onderwereld van de Onderwereld en de daaropvolgende aardbeving (schipbeving?) duurt
vele tientallen pagina’s lang, en ik ondervond steeds meer moeite om me daar
doorheen te ploegen. Na het veelbelovende begin ontaardt het verhaal in een saaie en ongeloofwaardige, met allerlei stukjes quasi-theologie en ethica-light volgeplempte fantasie vol met zwevende
rotsblokken, dolende zielen en vraatzuchtige, gehoornde demonen. De clou van
alles blijkt te zijn dat de Hel een ruimteschip is van buitengewoon ethische
ruimtewezens die op een soort kwantummechanische wijze de ziel van elk levend
wezen in het universum kunnen vastleggen om die vervolgens als het ware vast te haken aan pas geconcipieerde embryo’s, waarna etc... etc… etc…
Wanneer ik een synopsis lees van
een sciencefictionroman, heb ik vaak het gevoel dat het verhaal wel heel erg onwaarschijnlijk klinkt. Ik weet echter dat zo’n samenvatting eigenlijk
geen eerlijke weergave kan zijn van met name de interne logica binnen een gekozen
fantastische omgeving, in werkelijkheid blijkt het meestal enorm mee te vallen. Vooral omdat de lengte van het verhaal het mogelijk maakt om de vele excentrieke plotgegevens
fatsoenlijk aan te kondigen en volgens diezelfde interne logica uit te werken. In Binnenste buiten is dit, helaas, in het
geheel niet het geval. Het is een opeenstapeling van wilde fantasieën gebleven die het
alleen met een zeer strenge redactie zouden hebben kunnen redden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten